Για να απαντηθεί το ερώτημα, θα πρέπει να δοθούν και αντίστοιχα στοιχεία. Στη συνέχεια του κειμένου καταθέτουμε έννοιες από την ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, ώστε ο αναγνώστης να γνωρίσει, να κρίνει, να συγκρίνει και, φυσικά, να πάρει θέση ή να μείνει απλώς παρατηρητής.
Κοινωνία των Πολιτών είναι το σύνολο των συνειδητοποιημένων πολιτών που έχουν αρνηθεί να εκχωρούν την πολιτική τους εκπροσώπηση σε κομματικούς ή άλλους παράγοντες, αναλαμβάνοντας οι ίδιοι πρωτοβουλίες και δράσεις εθελοντικού χαρακτήρα (δίχως τη συμμετοχή του κέρδους). Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η εθελοντική δραστηριοποίηση σε αποστολές ωφέλιμες για την κοινωνία και την ποιότητα ζωής των πολιτών.
Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις είναι οι οργανώσεις, οι σύλλογοι, τα σωματεία που έχουν στο ιδρυτικό τους καταστατικό σαφείς και ξεκάθαρες θέσεις για τη λειτουργία τους έξω από τα κόμματα, το κράτος και την αγορά.
Γεωγραφικό πεδίο δράσης οφείλει να είναι οποιαδήποτε γεωγραφική περιοχή εντός ή εκτός συνόρων και όπου το ανθρωπογενές ή το φυσικό περιβάλλον υποφέρει ή δοκιμάζεται.
(Ανθρωπιστικές αποστολές, μεγάλα διεθνή συλλαλητήρια και διαμαρτυρίες για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.)
Είναι επαρκής ο έλεγχος για την οικονομική διαχείριση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων;
Η επάρκεια και η αποτελεσματικότητα του ελέγχου είναι συνδυασμός της δραστηριότητας και της κοινωνικής και οικονομικής διαφάνειας των μελών κάθε φορέα, αφού όλοι έχουμε ονοματεπώνυμο και κοινωνική δράση.
Αφού υπάρχει συντεταγμένη πολιτεία γιατί υπάρχει η αναγκαιότητα ύπαρξης Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων;
Σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα θα προσπαθήσω να καταθέσω προσωπική εμπειρία και γνώση με τη δεκαετή και πλέον επαφή και προβληματισμό με τον εθελοντισμό και την Κοινωνία των Πολιτών.
Τουλάχιστον στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα υπάρχει συντεταγμένη πολιτεία βάσει του συντάγματος και της ισχύουσας νομοθεσίας κάθε κράτους. Δανείζομαι το φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών και τις καταστροφικές επιπτώσεις και ας το πάρουμε ως παράδειγμα για να αναδειχθεί ή ανάγκη ή όχι της δράσης για την Κοινωνία των Πολιτών.
Η εποχή που ζούμε έχει ιστορικά πρωτοφανή χαρακτηριστικά. Το μέγεθος της παραγωγής και της κατανάλωσης ενέργειας και φυσικών πόρων, ακόμη και μη ανανεώσιμων, οδηγεί τον πλανήτη μας –μοναδικό για την ικανότητά του να στηρίζει τη ζωή- στην υπερθέρμανση, με καταστροφικές επιπτώσεις τόσο στον ανθρώπινο πολιτισμό, όσο και στα υπόλοιπα ζωντανά είδη. Αιτία για την παραπάνω ζοφερή προοπτική είναι η άπληστη χρήση ενέργειας προερχόμενης από καύση ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, άνθρακας, φυσικό αέριο). Το τι σημαίνει αυτό το καταλαβαίνουμε όλοι βλέποντας ακραία καιρικά φαινόμενα, μακρές περιόδους ξηρασίας, καύσωνες και από την άλλη μεριά πλημμύρες χωρίς προηγούμενο. Το επίσημο φετινό πόρισμα της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για τις Κλιματικές Αλλαγές (IPCC) αναφέρει ότι αν οι σημερινές τάσεις δεν ανακοπούν αναμένονται:
Αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη από 1,1 έως 6,4 βαθμούς Κελσίου έως το 2100.
Άνοδος της στάθμης των ωκεανών έως το τέλος του αιώνα κατά 18 έως 59 εκατοστά. Ένταση της δραστηριότητας των τροπικών κυκλώνων και τυφώνων, με πιθανότητα 66%.
Το δεύτερο μισό του 21ου αιώνα το κάλυμμα επιπλέοντος πάγου θα εξαφανίζεται το καλοκαίρι από την Αρκτική. Ξηρασίες αναμένονται με αυξημένη συχνότητα σε όλο τον πλανήτη.
Στην εύκρατη ζώνη και ειδικότερα στη μεσογειακή λεκάνη, όπου ανήκει και η χώρα μας, ενισχύεται δραματικά η πιθανότητα ερημοποίησης, κάτι που για τη νότια Ελλάδα θα σημάνει ότι καλλιεργήσιμα ή δασικά εδάφη θα μετατραπούν σε ξηρές πετρώδεις εκτάσεις με αραιή βλάστηση.
Ας καταγράψουμε την ελληνική πραγματικότητα
Οι επιδόσεις μας, κατά την καταγραφή του WWF Ελλάδας, σχετικά με την κλιματική αλλαγή είναι σχεδόν απογοητευτικές και τα στοιχεία είναι αδιαμφισβήτητα:
Κίνητρα για την εξοικονόμηση ενέργειας και την εισαγωγή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στον οικιακό τομέα δεν έχουν εφαρμοστεί.
Καταλαμβάνουμε την 41η θέση επί συνόλου 53 χωρών αναφορικά με τα μέτρα που έχουμε λάβει για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Βρισκόμαστε πολύ πίσω.
Αντί όμως της λήψης μέτρων για μετρίαση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, μαθαίνουμε ότι προγραμματίζεται η κατασκευή νέων μονάδων ηλεκτρισμού από λιθάνθρακα και λιγνίτη!
Υποχρέωση της Κοινωνίας των Πολιτών είναι:
• Καθένας από εμάς να λάβει απλά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας στο σπίτι του και το χώρο εργασίας του
• Να πιέσουμε αποτελεσματικά το πολιτικό σύστημα, ώστε να πετύχουμε ριζική μεταβολή του ενεργειακού προτύπου ΤΩΡΑ!
Να απαιτήσουμε:
• Εγκατάλειψη κάθε σχεδίου για νέες ανθρακικές μονάδες
• Εθνικό σχέδιο εξοικονόμησης ενέργειας εξειδικευμένο ανά τομέα (δόμηση, βιομηχανία, κατοικίες, μεταφορές)
• Ταχεία ψήφιση ενός αποτελεσματικού χωροταξικού σχεδίου για τις ΑΠΕ
• Βιώσιμη διαχείριση των στερεών αποβλήτων στην κατεύθυνση εξοικονόμησης ενέργειας μέσω επανάχρησης, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης
• Αλλαγή του καταναλωτικού και διατροφικού μοντέλου με περιορισμό της υπερκατανάλωσης κρέατος, δεδομένου ότι η κτηνοτροφία συμβάλλει σημαντικά με την εκπομπή μεθανίου στο φαινόμενο του θερμοκηπίου
• Πλατιά ενημέρωση του πληθυσμού για την εξοικονόμηση ενέργειας, τις ΑΠΕ, το παγκόσμιο πρόβλημα, ώστε να στηριχθεί και σε ατομικό επίπεδο η αλλαγή ενεργειακής συμπεριφοράς
• Απόρριψη της επικίνδυνης πυρηνικής ενέργειας.
Κρατάμε πως το 70% του ρύπου προέρχεται από την κίνηση των οχημάτων.
Οι μοντέρνοι αυτοί ρύποι έχουν μια παγκόσμια παρουσία, όπως αυτή της Ρώμης, του Τορίνου, του Λονδίνου, της Λιντς, της Νέας Υόρκης και του Λος Άντζελες.
Εκτιμάται ότι σχεδόν στα 2/3 των χωρών της δυτικής και βόρειας Ευρώπης η μέση ετήσια τιμή των αιωρούμενων σωματιδίων βρίσκεται στα άνω των 50 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο.
Για τη σαφή εικόνα του αναγνώστη παραθέτουμε τα σημεία που βρίσκονται οι σταθμοί μέτρησης των αιωρούμενων σωματιδίων: Αγία Παρασκευή, Αριστοτέλους, Γουδί, Θρακομακεδόνες, Λυκόβρυση, Μαρούσι, Πανεπιστημιούπολη, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη 94 σταθμοί, Πάτρα 2 σταθμοί, Λάρισα, Βόλο, Ηράκλειο, Κοζάνη, Πτολεμαϊδα. Εκτός Αττικής οι υψηλότερες τιμές καταγράφονται στη Θεσσαλονίκη (Κορδελιό), Πτολεμαϊδα και Λάρισα.
Αγαπητοί αναγνώστες της στήλης, κλείνοντας αυτό το κείμενο, θα ήθελα ίσως για πρώτη φορά και ίσως όχι για τελευταία να κάνω και κάποιες διαπιστώσεις φυσικά όχι ευχάριστες.
Περιμένω χρόνια τώρα με αγωνία κάποιες κινήσεις και ίσως κάποιες ενέργειες αυτών που κυρίως διαχειρίζονται την υγεία μας.
Κατά πρώτον από το Υπουργείο Υγείας και κατά δεύτερον από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και κατ’ επέκταση από τους «Βουλευτάδες», τους Δημάρχους, τους Νομάρχες, τους Περιφερειάρχες και όσους τελούν ως υποψήφιοι από καιρό σε καιρό.
Εάν οι πιο πάνω εκτιμούν πως ο μολυσμένος αέρας που αναπνέουμε όλοι είναι θέμα πρωτεύον, τότε ας πουν μια κουβέντα, ας κάνουν μια πρόταση, ας μας δώσουν μια υπόσχεση έστω, για τον αέρα που αναπνέουμε, άλλως ας πάρουμε όλοι μια βαθιά ανάσα και ας σκεφτούμε..
Πώς όμως μπορούν να πραγματοποιηθούν όλα αυτά;
Απλή είναι η συνταγή. Οι εντεταλμένοι φορείς σχεδιάζουν, ευαισθητοποιούν και φυσικά ενημερώνουν τους πολίτες. Στη συνέχεια οι φορείς υλοποιούν δράσεις μόνο με τη συμβολή των πολιτών. Αν αγαπητοί αναγνώστες δεν αντιληφθούμε εμείς οι απλοί πολίτες και δεν πάρουμε στα χέρια μας αυτά που μας αφορούν, τότε κανένα σχέδιο και καμιά δράση δεν πρόκειται να πετύχει.
Με λίγα λόγια το περιβάλλον και η προστασία του να γίνει υπόθεση ΟΛΩΝ.
Βρήκα στοιχεία που δίνουν με απλά παραδείγματα τη σχέση αλουμινίου, γυαλιού, πλαστικού, χαρτιού με αυτό που λέμε περιβαλλοντικό ισοζύγιο και επιθυμώ να τα μοιραστώ μαζί σας.
Ας διαβάσουμε μαζί το περιβαλλοντικό ‘’κόστος’’ για καθένα από τα υλικά καθημερινής χρήσης μας.Ένα κουτάκι αλουμινίου «καίει» 0,1 λίτρο πετρέλαιο
Γι’ αυτό το ταπεινό κουτάκι, που ζυγίζει 15 γραμμάρια, χρειάστηκε βωξίτης βάρους 60 γραμμαρίων. Τα κοιτάσματα βωξίτη δεν είναι ανεξάντλητα. Μεγάλες ποσότητες από το υλικό αυτό βρίσκονται στα τροπικά δάση. Η εξόρυξή τους σημαίνει αποψίλωση των πνευμόνων της Γης ή σκάψιμο των βουνών. Επιπλέον, για να παραχθεί το ένα κουτάκι, ξοδεύτηκε ενέργεια ικανή να λειτουργήσει μια τηλεόραση για τρεις ώρες. Όλοι αυτοί οι πολύτιμοι φυσικοί πόροι πάνε χαμένοι εάν το κουτάκι πέσει στα κοινά σκουπίδια, όπου θα μείνει για πολλά χρόνια πριν διαλυθεί. Αντίθετα, η ανακύκλωσή του έχει πολλά οφέλη. Για να παραχθεί ένα ολοκαίνουργιο κουτάκι από ανακύκλωση απαιτείται μόλις το 5% της ενέργειας της κανονικής παραγωγής. Αποφεύγουμε έτσι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σχεδόν ίσες με το βάρος του. Για κάθε τόνο ανακυκλώσιμου αλουμινίου κερδίζουμε 4 τόνους βωξίτη, 37 βαρέλια πετρέλαιο, 500 κιλά σόδα και 100 κιλά ασβεστόλιθο. Και όλα αυτά σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, αφού χρειάζονται μόλις 90 μέρες για να εμφανισθεί πάλι στα ράφια.
Ένα γυάλινο μπουκάλι θα… φώτιζε ένα δωμάτιο για 8 ώρες
Κατασκευάζεται από άμμο (που μας δίνει πυρίτιο), ανθρακικό νάτριο και ασβεστόλιθο. Τα τρία αυτά υλικά συγχωνεύονται σε υψηλές θερμοκρασίες και γι’ αυτό απαιτείται σημαντική ενέργεια. Υπολογίζεται ότι για την κατασκευή ενός μπουκαλιού καταναλώνεται ενέργεια ίση με αυτή που καίει ένας λαμπτήρας 100 Watt σε οκτώ ώρες. Γιατί να πετάμε στα σκουπίδια αυτόν τον πλούτο όταν η ανακύκλωση ενός γυάλινου μπουκαλιού μας δίνει το ίδιο προϊόν με 50% λιγότερη ενέργεια; Πόσο μάλλον, όταν υπολογίζεται ότι με την ανακύκλωση αποσοβούμε εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ίσες με το ένα τρίτο του βάρους του μπουκαλιού.
Μια μπαταρία μολύνει 400 κυβικά μέτρα νερού
100 εκατομμύρια μπαταρίες οικιακής χρήσης πωλούνται κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Μεγάλο ποσοστό από τις μπαταρίες αυτού του τύπου (έως και 20%) περιέχουν υδράργυρο, υλικό που προκαλεί νευρολογικές διαταραχές, θάνατο και τύφλωση. Αν και μικροσκοπικές, οι μπαταρίες μπορεί να προκαλέσουν ανυπολόγιστη καταστροφή, εάν πεταχτούν ανεξέλεγκτα, καθώς περιέχουν το εξαιρετικά επικίνδυνο κάδμιο (συνδέεται με καρκινογένεση, πνευμονοπάθειες, νεφρικές βλάβες κ.λ.π.) και σειρά ακόμα τοξικών ουσιών. Σκεφτείτε ότι μια μπαταρία είναι αρκετή για να μολύνει ένα κυβικό μέτρο χώμα και 400 κυβικά μέτρα νερού!
Αν και η ανακύκλωση ,μπαταριών δεν αποδίδει άμεσα οικονομικά, μας προστατεύει από τέτοιος κινδύνους.
5 πλαστικά μπουκάλια = 1 μπουφάν!
Εκτός από το ότι αυξάνουν τον όγκο των σκουπιδιών εάν δεν «τσαλακωθούν» (έχει υπολογιστεί ότι ο όγκος που καταλαμβάνει καθένα είναι 2,5 φορές το βάρος τους) θα χρειαστεί να περάσουν 400 – 500 χρόνια πριν αρχίσουν να αποσυντίθενται.
Αντίθετα, ανακυκλώνοντας μισό κιλό ΡΕΤ πλαστικά μπουκάλια, εξοικονομεί κανείς ενέργεια αντίστοιχη με 12.000 ΒΤU. Η διαδικασία για την ανακύκλωσή τους είναι η εξής! Χωρίζονται ανά είδος ( PET, PVC, PP), πλένονται και κομματιάζονται. Από τις νιφάδες κατασκευάζονται διάφορα προϊόντα: από νέα πλαστικά μπουκάλια έως ύφασμα, επένδυση μαξιλαριών και μπουφάν. Έχει υπολογιστεί ότι πέντε πλαστικά μπουκάλια είναι αρκετά για την επένδυση ενός μπουφάν, 25 για ένα φλις παλτό ή 26 μπουκάλια για να φτιαχτεί ένα κοστούμι από πολυεστέρα.
Πάνα μιας χρήσης: 15 δέντρα ανά παιδί
Μπορεί να είναι πρακτική αλλά με πολύ υψηλό κόστος. Και δεν μιλάμε μόνο για το οικονομικό κόστος (που μπορεί να ξεπεράσει τα 2.000 ευρώ για κάθε παιδί), αλλά για το περιβαλλοντικό. Έχει υπολογισθεί ότι για κάθε παιδί χρειάζονται πάνω από 5.000 πάνες μιας χρήσης, ποσότητα που απαιτεί τη θυσία 15 δέντρων! Ένα εκατομμύριο δέντρα κόβονται παγκοσμίως κάθε χρόνο μόνο για πάνες μιας χρήσης.
Από την άλλη, είναι από τα σκουπίδια που «φουσκώνουν» το συνολικό όγκο απορριμμάτων, καθώς οι πάνες που χρησιμοποιεί ένα και μόνο παιδί στην ανάπτυξή του ξεπερνούν σε βάρος τον ένα τόνο!
Ένα σπίτι «παράγει» 7,7 κιλά τετραπάκ ετησίως
Οι συσκευασίες από τετραπάκ κατακτούν όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς, καθώς είναι αρκετά εύχρηστες τόσο για τις εταιρίες, όσο για τους καταναλωτές. Υπολογίζεται ότι μια οικογένεια σε ένα χρόνο καταναλώνει 300 λίτρα γάλα και «παράγει» σκουπίδια τετραπάκ βάρους 7,7 κιλών.
Αν και ελαφρύ, μαλακό και ταυτόχρονα ανθεκτικό, το τετραπάκ αποτελεί πραγματικό εφιάλτη για οποιοδήποτε σύστημα ανακύκλωσης. Καθώς αποτελείται κατά 77% από χαρτί, 18% από πλαστικό και 5%από αλουμίνιο, η ανακύκλωσή του απαιτεί το διαχωρισμό των διαφορετικών υλικών, πράγμα που καθιστά ιδιαίτερα δαπανηρό το κόστος της. Σε κάποιες περιπτώσεις οι ίδιες οι εταιρίες που παράγουν τη συσκευασία αναλαμβάνουν και την ανακύκλωση, φτιάχνοντας νέα συσκευασία.
300 εκατ. ευρώ το χρόνο γίνονται… σακούλες
Παράγωγο του πετρελαίου και σύμβολο της κοινωνίας μιας χρήσης, η πλαστική σακούλα έχει κατακλύσει τη ζωή μας. Πάνω από 60.000 τόνοι πλαστικού μιας χρήσης καταναλώνονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Η παραγωγή τους υπολογίζεται ότι στοιχίζει περίπου 300 εκατ. ευρώ, δηλαδή 5 ευρώ το κιλό. Πολλαπλάσιο είναι το κόστος τους από τη στιγμή που θα πεταχτούν. Αυξάνουν τον όγκο των σκουπιδιών, η διαχείρισή τους είναι δύσκολη, ενώ μια πλαστική σακούλα χρειάζεται από 100 έως 400 χρόνια για να διαλυθεί αφού ταφεί. Επί πλέον, δυσκολεύει την αποσύνθεση και των απορριμμάτων οργανικής προέλευσης που περιέχουν. Ειδικά όταν οι πλαστικές σακούλες πέσουν στη θάλασσα είναι πολύ επικίνδυνες. Δεν είναι μόνο η ρύπανση – προκαλούν το θάνατο χελωνών και ψαριών. Και μη νομίζετε ότι είναι δωρεάν: έρευνα του συνδέσμου των σούπερ μάρκετ αναφέρει ότι η αχρέωτη διανομή της πλαστικής σακούλας επιβαρύνει 0,3% την τελική τιμή.
Ο βασικός στόχος είναι η μεγάλη μείωση της χρήσης τους. Από κει και πέρα η εκ νέου χρησιμοποίηση, η ξεχωριστή συλλογή και η ανακύκλωση (παρότι κοστίζει αρκετά) αποτελούν καλύτερες επιλογές από το πέταγμα στο σωρό.
Για κάθε τόνο χαρτιού γλυτώνεις 32.000 λίτρα νερό
Η έκρηξη των εντύπων κατακλύζει το σπίτι μας με χαρτί κάθε είδους. Μπορεί πολλά απ’ αυτά (ειδικά τα διαφημιστικά) να δίνονται δωρεάν, το πραγματικό κόστος του χαρτιού όμως είναι πολύ μεγάλο. Το ποσό γίνεται κατανοητό όταν δούμε τι κερδίζουμε από την ανακύκλωσή του. Για κάθε τόνο χαρτιού που ανακυκλώνουμε, λοιπόν, σώζουμε 17 δέντρα, 32.000 λίτρα νερού, δύο βαρέλια πετρελαίου και 4.100 κιλοβατώρες ηλεκτρικού ρεύματος ικανού να καλύπτει τις ανάγκες ενός σπιτιού για πέντε μήνες. Σημαντική είναι και η εξοικονόμηση αερίων του θερμοκηπίου (πάνω από 74%), καθώς και η μείωση του όγκου των απορριμμάτων.Ένας τόνος από υψηλής ποιότητας ανακυκλωμένο χαρτί μπορεί να αντικαταστήσει τρεις τόνους ξύλο για χαρτί. Δυστυχώς, όμως, τα περισσότερα περιοδικά που κυκλοφορούν σήμερα στην Ελλάδα δεν χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο χαρτί. Ταυτόχρονα, στην προσπάθεια για ιλουστρασιόν εκτυπώσεις περνούν το χαρτί με επικάλυψη καολίνης, η οποία περιέχει άργιλο. Ο άργιλος όμως δυσκολεύει την ανακύκλωση, καθώς δημιουργεί σβώλους και δίνει κακής ποιότητας ανακυκλωμένο χαρτί.
5 λεπτά για να αδειάσει, 200 χρόνια για να λιώσει
Χρησιμοποιούμε ένα ποτηράκι για ένα λεπτό και αυτό κάνει 200 χρόνια να λιώσει! Μάλλον δεν συμφέρει… Αλλά καθώς τα φαστ φουντ, το φαγητό «παραγγελία απέξω» και το φαγητό στο πόδι επεκτείνονται, τα πλαστικά πιατάκια, ποτηράκι, μαχαιροπίρουνα και κάθε είδους σκεύη μιας χρήσης γίνονται πια συνώνυμα της καθημερινότητας. Φτιαγμένα συνήθως από πολυστυρένιο, αποτελούν μεγάλο μέρος του συνολικού όγκου των πλαστικών απορριμμάτων και είναι εξίσου δύσκολο να διαλυθούν.
Το 1/3 των σκουπιδιών μας είναι κομπόστ
Φλούδες από φρούτα, λαχανικά και κάθε είδους υπολείμματα φαγητού πέφτουν «χύμα» στον σκουπιδοτενεκέ μας, φτάνοντας το 35- 50% του συνόλου των σκουπιδιών μας. Τα οργανικά σκουπίδια αποτελούν έτσι ένα μεγάλο μέρος του όγκου των αποβλήτων που κατευθύνονται για ταφή. Όπως ανακατεύονται με τα άλλα απορρίμματα, δυσκολεύουν την ανακύκλωση. Απεναντίας, εάν έπεφταν σε ξεχωριστό κάδο ή (ακόμα καλύτερα) εάν συλλέγονταν σε ειδικούς κάδους κομποστοποίησης σε κάθε σπίτι, θα μπορούσαν να μας δώσουν πολύ καλό κομπόστ, κατάλληλο για επιχωματώσεις και καλλιέργειες.